Autoritaire leiders pakken coronacrisis vaak slechter aan

Her en der klinken geluiden dat autoritaire regimes beter in staat zijn een pandemie zoals COVID-19 te bestrijden. Maar op termijn zou wel eens kunnen blijken dat democratieën het beter doen, zegt de Zuid-Afrikaanse politicoloog Steven Friedman.

Een van de sterke punten van een democratie is dat critici er hardop over mogen klagen.  De huidige klacht in Zuid-Afrika van sommige commentatoren en veel stemmen op sociale media is dat de COVID-19-epidemie laat zien dat een democratie mensen niet beschermt tegen pandemieën.

China, zo wordt gezegd, heeft de ziekte onder controle. West-Europa en Noord-Amerika niet. Misschien is het omdat ze zo druk zijn met hun eigen ramp, dat de landen in het rijke Noorden niet langer moeite doen om anderen te helpen het virus te bestrijden: die rol is overgaan op niet-democratische landen of landen met een discutabele reputatie op democratisch gebied, zoals China, Cuba en Turkije.

Te vroeg voor conclusies

De voor de hand liggende conclusie is dat Zuid-Afrika (en misschien andere Afrikaanse landen) er goed aan doen hun democratie overboord te zetten. Maar het bewijs tot nu toe wijst wellicht in de tegenovergestelde richting: dat landen met sterke democratieën juist het beste omgaan met de pandemie.

Het meest voor de hand liggende probleem met claims dat sommige landen – of politieke systemen – beter zijn in virusbestrijding, is dat het een tijdje duurt voordat we weten wie het goed heeft gedaan en wie niet. Omdat de pandemie nog lang niet ten einde is, hebben we nog geen idee hoeveel mensen in elk land COVID-19 oplopen en hoeveel levens dat zal kosten.

Angst voor nieuwe uitbraak

We weten zelfs niet of China het virus verslagen heeft: er worden nieuwe infecties gerapporteerd en er bestaat angst voor een nieuwe uitbraak.

We weten zelfs niet of China het virus verslagen heeft: er worden nieuwe infecties gerapporteerd en er bestaat angst voor een nieuwe uitbraak

Als de ziekte is ingedamd en we de uiteindelijke cijfers hebben, kan uit onderzoek blijken dat sommige landen het beter hebben gedaan dan andere, om redenen die niets te maken hebben met hoe ze de pandemie bestreden hebben.

Maar zelfs als we ons oordeel baseren op het bewijs dat we nu hebben, en ons alleen concentreren op landen die gezien worden als democratisch of ondemocratisch, kun je niet zeggen dat democratieën hebben gefaald.

Prestaties meten

In dit stadium is China het enige ondemocratische land dat tot op zekere hoogte beweert de pandemie te hebben teruggedrongen. Het is nog te vroeg om te zeggen of dit in andere landen, zoals Cuba, ook gaat gebeuren.

Maar juist omdat China geen democratie is, werd de uitbraak van het virus in eerste instantie geheim gehouden, wat bijdroeg aan de verspreiding.

De eer voor wie de epidemie het beste heeft aangepakt, gaat naar Zuid-Korea: in Daegu, het epicentrum van het virus, werden op 10 april geen nieuwe gevallen meer gemeld. Dat was voor het eerst sinds de uitbraak ervan. Maar het grootste succes in Zuid-Korea tot nu toe is dat, op het moment dat ik dit schrijf, er slechts tweehonderd mensen zijn overleden aan het virus. Dat is een spectaculaire prestatie vergeleken met de meeste andere landen. En Zuid-Korea is, uiteraard, een democratie.

Het land is niet de enige democratie die eruit springt. In Portugal overleden tot nu toe slechts 535 mensen op een bevolking van 10 miljoen mensen.

Democratisch rolmodel

Nieuw-Zeeland, met premier Jacinda Ardern, wordt door velen gezien als een democratisch rolmodel. Daar overleed tot nu toe 1 persoon op een bevolking van bijna 5 miljoen. Mexico grenst aan de Verenigde Staten, maar komt wat betreft COVID-19-doden niet in de buurt: slechts 332 op een bevolking van 129 miljoen. In Griekenland overleden 99 mensen op een bevolking van 10 miljoen mensen.

Deze voorbeeld laten zien dat democratieën met het virus kunnen omgaan en dat ook doen. Er zijn veel meer democratische dan ondemocratische succesverhalen.

Maar niet alle democratieën doen het zo goed. Waarom doen sommige het beter dan andere?

Trump en Bolsonaro

Een duidelijke reden is dat sommige landen bestuurd worden door rechtse nationalisten voor wie het beschermen van mensenlevens niet op de eerste plaats komt. Een les die we nu al kunnen trekken, is dat nationalistisch rechts belabberd is in het bestrijden van pandemieën.

Bolsonaro moedigt mensen aan veiligheidsmaatregelen van provinciale gouverneurs te negeren

De Braziliaanse president Jair Bolsonaro is hier een sprekend voorbeeld van. Hij moedigt mensen aan veiligheidsmaatregelen van provinciale gouverneurs te negeren. De Amerikaanse president Donald Trump heeft tot nu toe meer in de weg gelopen dan geholpen bij de bestrijding van de COVID-19-epidemie.

De Brazilianen en Amerikanen is waarschijnlijk een nog veel erger lot bespaard gebleven vanwege het feit dat het federale systeem gouverneurs toestaat zelf hun bevolking te beschermen, als de president dat niet doet.

Burgerparticipatie

Groot-Brittannië heeft het moeilijk omdat de regering een bizarre theorie omarmde, namelijk dat de beste bestrijding is om het virus zijn gang te laten gaan tot 80 procent van de bevolking besmet is geraakt. De Indiase premier Narendra Modi daarentegen kwam met een haastige en strenge lockdown die meer kwaad heeft aangericht dan het virus.

Allebei zullen ze waarschijnlijk geen politieke prijs betalen voor hun dwaasheid. Maar de mythe dat nationalistisch rechts geeft om “het volk” is verbrijzeld.

Een meer gecompliceerde reden kan zijn dat democratieën die het beter doen, degenen zijn waarin de burgers reden hebben zich onderdeel van het politieke systeem te voelen. In Zuid-Korea is het nog maar twee jaar geleden dat burgers erin slaagden een van corruptie beschuldigde president af te zetten.

Verandering

In Nieuw-Zeeland, Portugal en Mexico zien veel mensen de huidige regeringen als een systeem dat verandering in gang kan zetten. De Griekse regering is pas gekozen en besteedde de strijd tegen het virus uit aan een medisch specialist die veel steun kreeg voor de manier waarop hij eerder voor het volk dan tegen het volk leek te spreken.

Het kan dus goed zijn dat de democratieën die het beste presteren in de strijd tegen COVID-19, de democratieën zijn waarin burger zich onderdeel voelen van het systeem.

Zuid-Afrika lijkt dit sterk te illustreren.

Insiders en outsiders

Zuid-Afrika is sterk verdeeld tussen insiders, die profiteren van de formele economie en vooral in de buitenwijken van grote steden wonen, en outsiders die buiten de economie vallen en leven in de arme townships en nederzettingen.

Niet alleen democratieën hebben moeite met het virus, wel de democratieën waarin mensen het gevoel hebben dat het systeem voor hen niet werkt

Tot nu toe leek de reactie op het virus goed te werken onder insiders die zich, voornamelijk, schaarden achter een nationale poging om de uitbraak in te dammen.

Het werkt minder goed onder outsiders, die leven in omstandigheden waarin het erg moeilijk is de beperkingen te respecteren. Zij bevinden zich aan de verkeerde kant van het stevige politieoptreden dat samengaat de handhaving van de maatregelen. In sommige gevallen was sprake van uithuiszettingen, ogenschijnlijk als maatregel tegen COVID-19.

Insiders mogen dan vaak klagen over de regering, maar ze vertrouwen het politieke systeem en participeren er enthousiast in. Outsiders leven aan de randen en hebben vaak alleen een connectie met het systeem op het moment dat ze stemmen.

De boodschap lijkt duidelijk. Niet alleen democratieën hebben moeite met het virus, wel de democratieën waarin mensen het gevoel hebben dat het systeem voor hen niet werkt.

In Zuid-Afrika is de les, net als elders op het continent, duidelijk. Regeringen moeten veel dieper wortelen in hun samenlevingen, als ze echt tegemoet willen komen aan de behoeften van hun burgers. Ook lang nadat het virus onder controle is gebracht.

Steven Friedman is een Zuid-Afrikaanse politicoloog.

Bron: The Conversation