Klimaat en geweld veroorzaken exodus op platteland Burkina Faso

Ibrahim Harouna zit met zijn buren onder een boom naast het huis van zijn oom. Hij speelt schaak en kletst wat in de hitte van Ouagadougou, de hoofdstad van Burkina Faso.

Sinds anderhalf jaar brengt hij het grootste deel van zijn tijd zo door. Harouna werkte als arbeider op het platteland. Maar de boer in het noorden van Burkina Faso had geen werk meer voor hem en twee andere arbeiders, omdat de oogsten steeds verder afnamen. Verwoestijning en droogte eisten hun tol van het land, dat al ernstig uitgeput was.

De economie in dit Sahelland met 20,5 miljoen inwoners, is sterk afhankelijk van landbouw, bosbouw en veeteelt. De sector wordt gedomineerd door kleinschalige boerenbedrijven van minder dan vijf hectare. De belangrijkste producten zijn sorghum, gierst en maïs (qua productievolume het grootste gewas). Katoen is goed voor 60 procent van de landbouwexport van het land.

Maar toen rukte de verwoestijning op

In het rapport “Dégradation des sols en agriculture minière au Burkina Faso”, wordt beschreven hoe de bodem na tien jaar productie zodanig uitgeput is, dat de oogst van een voedselgewas zoals sorghum sterk daalt. Harouna lijkt dat te kunnen bevestigen. “We hebben negen jaar op dat land gewerkt en elk jaar hetzelfde gedaan.”

De zon werd feller en er viel minder regen.

Hoewel er in de Sahelregio in het noorden gemiddeld minder dan 600 millimeter regen valt per jaar, waren de voorgaande jaren goed, zegt hij: de verkoop was goed, er kwam geld binnen en de salarissen werden op tijd betaald.

Maar toen rukte de verwoestijning op en kwam er een abrupt einde aan die periode. “Na verloop van tijd merkten we dat de temperaturen ongewoon hoog waren. De zon werd feller en er viel minder regen. Sommige gewassen groeiden slechter, andere verdroogden en de grond veranderde in een soort zand.”

Sahara

Landdegradatie is een ernstige bedreiging voor de duurzame ontwikkeling van Burkina Faso. Een derde van het nationale landoppervlak, meer dan 9 miljoen hectare vruchtbare grond, is min of meer uitgeput. Dit proces zal zich met gemiddeld 360.000 hectare per jaar voortzetten, schat de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO).

De Sahel krijgt steeds minder neerslag en bovendien raakt de bodem uitgeput als gevolg van slechte landbouwpraktijken en ontbossing van de oorspronkelijke savannes. De begroeiing wordt gekapt om te gebruiken als brandhout of gaat verloren door branden en begrazing.

Er zijn conflicten over landgebruik en mensen migreren massaal.

In 2012 was de landbouw nog goed voor 90 procent van de banen in het land, nu is dat nog maar 80 procent, zegt de FAO. De sector levert een derde van het bruto binnenlandse product van het land. Toch hebben 3,5 miljoen mensen in het land te maken met voedselonzekerheid, volgens een rapport van Usaid.

Boeren in Burkina Faso, vooral die in de Sahelregio, kampen met een ernstig probleem op het gebied van voedselzekerheid en er is sprake van groeiende verarming, zegt de ngo SOS Enfants. Er zijn conflicten over landgebruik en mensen migreren massaal.

Terrorisme

Gewapende conflicten en terrorisme verergeren de voedselonzekerheid. Geregeld plegen onbekende, gewapende groepen aanslagen op ordehandhavers en burgers. Bijna een half miljoen mensen moest vluchten voor dreigend geweld, wat resulteerde in ongekende humanitaire crisis.

Volgens de VN moesten inmiddels 300.000 mensen vluchten voor jihadistisch geweld dat kwam overwaaien uit Mali.

Burkina Faso verstedelijkt snel. Volgens cijfers van Index Mundi is het een van de landen in Afrika en de wereld met de hoogste urbanisatiegraad. Om armoede, klimaatverandering en gewapende conflicten te ontvluchten, trekken vrouwen, kinderen en ouderen naar de steden.

“In Burkina is het functioneren van de democratie niet het probleem, wel de verspreiding van het jihadistisch geweld”, zegt Paul Melly, Afrika-consultant bij Britse denktank Chatham House. “Voormalig president Blaise Compaoré gooide het op een akkoordje met gewapende groepen in Mali. In ruil daarvoor lieten ze Burkina met rust. Dat hielp Mali uiteraard niet.” Volgens de VN moesten inmiddels echter 300.000 mensen vluchten voor jihadistisch geweld dat kwam overwaaien uit Mali.

“De huidige regering in Burkina doet niet aan dit soort akkoorden, waardoor het land kwetsbaarder is geworden”, zegt Melly. “Daar komt nog bij dat de veiligheidsdiensten sterk leunden op loyaliteit aan Compaoré. Door zijn vertrek zijn deze structuren verzwakt. De huidige regering moet ze weer opbouwen op een manier die past in het democratische systeem. Dat is een traag en moeilijk proces.”

143 miljoen Klimaatmigranten

Nadat Harouna en zijn collega’s hun werk waren kwijtgeraakt, trokken ze naar Ouagadougou om er te logeren bij familie. Omdat ze niets te doen hebben, denken ze dat de enige optie is om het land te verlaten. “Mijn vroegere collega’s zijn al vertrokken. Een van hen is nu in Marokko. Hij wil naar Spanje. De ander is in Benin. Daar wil hij de boot nemen naar Equatoriaal-Guinea of Gabon”, zegt Harouna.

Volgens schattingen van de Wereldbank tellen Afrika ten zuiden van de Sahara, Zuid-Azië en Latijns-Amerika tegen 2050 zo’n 143 miljoen klimaatmigranten, die vluchten voor misoogsten, waterschaarste en de zeespiegelstijging.

“Als God het wil, vertrek ik volgende week naar Niger. Ik wil proberen in Algerije te komen, waar vrienden van mij in de bouw werken”, zegt Harouna.

Landherstel

FAO-directeur José Graziano da Silva noemde landherstel in Burkina Faso begin vorig jaar een prioriteit voor het land. De FAO en partnerorganisaties zijn belast met de uitvoering van Action Against Desertification (AAD), een programma bedoeld om landherstel te versnellen.

AAD ondersteunt de lokale bevolking, regeringen en burgerorganisaties in zes Afrikaanse landen – Burkina Faso, Ethiopië, Gambia, Niger, Nigeria en Senegal – en Fiji en Haïti bij duurzaam management en herstel van droge grond en fragiele ecosystemen die zijn aangetast.

In Burkina Faso ondersteunt het programma landherstel in de provincies Soum en Séno in de Sahelregio. Die interventie komt echter te laat voor mannen zoals Harouna. “Stel je voor dat je in zijn schoenen staat”, zegt Harouna’s oom, die inbreekt in het gesprek. “Wat zou je doen als dit je overkomt? Er is geen werk in dit land, geen vrede en er zijn geen mogelijkheden voor jongeren. Er zijn zelfs geen goede politici.”

“Ons land is niet meer bruikbaar door het veranderende klimaat. Terroristen verwoesten onze toekomst en die van onze kinderen. De enige manier om hieruit te komen is te vertrekken”, zegt de oom, die Harouna’s reis naar Algerije betaalt.