'Van alle landen die de rechtse golf treft, is Brazilië er het slechtst aan toe'

Mino Carta (84) is stichter van het kritische weekblad Carta Capital en persoonlijke vriend van Lula. Al een halve eeuw analyseert hij de Braziliaanse samenleving en wekelijks heeft hij nog steeds een column in zijn blad.

‘Wat er vandaag gebeurt, grenst aan het onvoorstelbare, niet te begrijpen voor een Europeaan,’ zegt Carta. ‘Brazilië is verloren.’ Hij hoopte dat de Belgen zouden winnen op het WK tegen Brazilië: ‘Om te ontnuchteren en misschien de ernst van de situatie in te zien.’

‘We maken een moment van dementie door, ik noem dit dementie,’ zo opent Carta het gesprek. ‘Wat er in dit land aan de gang is, is door en door negatief en gaat in tegen alle belangen van het land.’ Ik ontmoet Carta op de redactie van het blad, waar hij nog altijd zijn bureau heeft. Hij schenkt zich een glas witte wijn in – ‘dat scherpt de geest aan’- en vervolgt zijn betoog.

Lees ook

Lula not for president, Haddad is de man

‘De Braziliaanse elite zet het land in de uitverkoop! Het gebeurt ook in de rest van Latijns-Amerika maar Brazilië is het grootste land en is het diepst gevallen.’ Het impeachment noemt hij een regelrechte staatsgreep. ‘Het heeft geen zin om hier te spreken van links en rechts. Rechts is niet rechts, het is een dom en kortzichtig provincialisme. Een elite die niet verdraagt dat anderen delen in de macht.’

Hoe kon de regering Rousseff in zo’n korte tijd uit het zadel getild worden?

Mino Carta: ‘Het begon met de manifestaties van 2013. Die hadden iets zeer verwarrend en het was niet duidelijk waarop ze zich richtten. Toen stond de regering Rousseff zwak en de oppositie zocht al lang een opening voor een staatsgreep. Met Lula (2003-2010) maakte het land een periode van optimisme door. Toen Lula vertrok, leek alles onder controle. Maar Rousseff verzwakte de erfenis van Lula, dat is onmiskenbaar. Ze was niet de meest geschikte opvolging. Tijdens de economische crisis die volgde, maakte ze foute beslissingen, wat de oppositie hielp om het impeachment te forceren.’

‘Mijn these is dat Brazilië nog steeds in de middeleeuwse structuur van de Casa Grande e sinzala leeft (verwijzend naar het koloniale huis van de patroon, met de vertrekken voor de slaven, red.), zoals de Braziliaanse socioloog Gilberto Freyre stelt in zijn gelijknamige boek. De Casa Grande e sinzala heerste over Brazilië tot aan de onafhankelijkheid. Maar ook die onafhankelijkheid was een klucht. Het was een opwelling van de Portugese monarchie. Toen die de onafhankelijkheid verkondigde, merkten de Brazilianen het nauwelijks. Er is geen harde onafhankelijkheidsstrijd gevoerd, er was niet die uitgesproken vraag van de bevolking. Wij hebben geen Simon Bolívar of José de San Martín gehad. Dat is een vreselijke erfenis die zich tot vandaag laat voelen.’

Hoe laat zich dat voelen?

Mino Carta: ‘Het is de enige manier waarop men de macht concipieert. Rechts en links zijn irrelevant. Lula is niet links. Hij las nog nooit Marx of Gramsci. Ik ben goed met hem bevriend. Mijn eerste reportage over hem maakte ik veertig jaar geleden, toen hij voorzitter was van het syndicaat van de metaalarbeiders van São Bernardo. Hij is een pragmatische onderhandelaar, een fanaticus van de realpolitik, iemand die altijd gelooft in de mogelijkheid van onderhandelen.’ 

‘Rechts en links zijn irrelevant. Lula is niet links. Hij las nog nooit Marx of Gramsci’

‘In april 2015 dineerde hij bij mij thuis. Ik zei hem toen: “Het plan is duidelijk, ze willen een einde maken aan de regering Dilma.” Ik raadde aan een karavaan te organiseren door heel het land om het louche plan uit te leggen aan de mensen. Hij deed dat pas na het impeachment, in 2017, toen was het natuurlijk te laat.’

Welke rol speelde justitie bij dit alles?

Mino Carta: ‘De Car Wash-operatie (de codenaam van een grootschalig onderzoek naar witwaspraktijken en fraude, red.) droeg op een beslissende manier bij tot het afzetten van Rousseff, met alle onregelmatigheden die rechter Sérgio Moro zich permitteerde. Zoiets is alleen in dit land mogelijk. Grote juristen in de wereld staan perplex over wat hier gaande is. De meest elementaire principes worden met de voeten getreden. Car Wash was een geweldig geschenk voor de bedenkers van de staatsgreep.

De corruptie van Petrobras (een Braziliaanse oliemaatschappij, red.) is zo oud als Petrobras zelf. Er is altijd corruptie geweest. De dictatuur is geolied met omkoopgeld van Petrobras. In de staatsgreep zweerden alle machtsinstanties samen: de uitvoerende, de wetgevende en de rechterlijke macht. Met de steun van een groot deel van de politie en met massale steun van de media.

‘We zijn een land zonder kritische zin en zonder zelfkritiek. Mensen leven in clichés en zijn gevormd door tv’

Brazilië kende betere tijden, tussen de regeringen van Getulio Vargas (1934-1945 en 1951-1954) en João Goulart (1961-1964). In de jaren veertig en vijftig was Brazilië “het land van de toekomst” en er waren redenen om dat zo te zien. Maar de staatsgreep van ’64 was vreselijk. Het was ook een manoeuvre om de Casa Grande overeind te houden.’

Wat zou een remedie kunnen zijn voor het zieke Brazilië?

Mino Carta: ‘Ik zie niet meteen een perspectief dat op de korte termijn zou kunnen werken.’

Er is toch veel dynamiek, vooral bij jongeren die betrokken zijn bij het politieke gebeuren. Zowel aan de rechter als aan de linker zijde.

Mino Carta: ‘Dat klopt, maar die jongeren vertonen een extreme onwetendheid. Ze hebben geen politieke vorming. We zijn een land zonder kritische zin en zonder zelfkritiek. Mensen leven in clichés en zijn gevormd door tv.

Van alle landen die recent getroffen worden door de rechtse golf, is Brazilië er het slechtst aan toe. Het is het belangrijkste land, maar ook het meest “achterlijke” land. We hebben geen guts, geen energie. Dat is wat we missen. We zijn vreselijk (“brutalmente” noemt hij het) berustend. We hebben een heel laag zelfbeeld. Alleen in het voetbal zoekt men een positief zelfbeeld want dat is het enige domein waarop we er ooit eens in geslaagd zijn om iets te betekenen.’

Dat is een kwestie van onderwijs.

Mino Carta: ‘Natuurlijk, maar bijna vijftig procent van de Braziliaanse bevolking bezit geen deftige sanitaire infrastructuur. Lula heeft veel gedaan op vlak van huisvesting, energie, quota voor toegang tot de universiteit. Hij slaagde erin om de extreme armoede te bestrijden. Maar dat neemt niet weg dat hij een neoliberaal beleid gevoerd heeft. Zijn beleid was gunstig voor de bankiers en renteniers, die samen met de globalisering hun intrede deden. We verwelkomden hen als waren ze de Allerhoogste. De Heer uit de Hemel. Maar het is een ramp, die globalisering.’

‘Lula deed veel op vlak van huisvesting, energie, quota voor toegang tot de universiteit en slaagde erin extreme armoede te bestrijden. Dat neemt niet weg dat hij een neoliberaal beleid gevoerd heeft’

Op korte termijn bespeurt u weinig lichtpunten?

Mino Carta: ‘Niet op de middellange termijn. Op de lange termijn misschien. Ik denk eerder dat er een wereldoorlog komt, dat de energiebol gaat ontploffen. Er is te weinig besef dat er een crisis is op wereldvlak en dat is angstaanjagend. Veel landen hebben nog buffers om het ergste te vermijden, maar voor Brazilië ben ik daar niet zo zeker van. Het gaat lang duren vooraleer we nog eens zo’n positief moment hebben. We hebben een heel diepgaande verandering nodig: de cultuur, de gewoontes. Dat duurt generaties en zal lastig zijn. Maar men beseft dat niet. Je zet de tv aan en je ziet een reclamespot die zegt dat je in 15 minuten Engels kunt leren spreken. Alleen in Brazilië kan je zo’n onzin verkopen.’

En ziet u elders weerbaarheid of verzet tegen dit systeem?

‘Met de verkiezing van Manuel Lopez Obrador tot president toont Mexico dat landen weerstand kunnen bieden. In Argentinië is er veel verzet tegen het beleid van Macri. Het is erg twijfelachtig dat hij zal herkozen worden. De economische situatie is er ook rampzalig. Er zijn in Latijns-Amerika landen die meer dan Brazilië kans maken om zich te bevrijden van dit juk van dominantie en een eigen weg te kiezen. Rafael Correa realiseerde in Ecuador belangrijke zaken maar Ecuador weegt niet door in de balans. Ook Bolivia niet. Argentinië wel, Chili ook. Uruguay is een fantastisch land, maar vier miljoen inwoners! Brazilië 207 miljoen. De getallen tonen het verschil.

Hoe ziet u Europa? We zijn ook in crisis.

Mino Carta: ‘Europa is Europa. Het wankelt inderdaad. Er zijn verwerpelijke bewegingen, in Italië, in Frankrijk, in Hongarije. Maar het is Europa, daar ontstaan nog nieuwe ideeën. Europa heeft nog denkers, er is een middenklasse die leest en nadenkt. Hier niet.’