Kris Berwouts analyseert de machtsstrijd over de stoffelijke en politieke overschotten van een Congolees monument

Twee jaar na zijn overlijden keert Etienne Tshisekedi terug naar Congo

CC by 2.0 - Wikimedia Commons

Twee jaar na zijn overlijden wordt Etienne Tshisekedi begraven in zijn thuisland Congo

Twee jaar en drie maanden na zijn overlijden werden de stoffelijke overschotten van Etienne Tshisekedi overgebracht naar zijn thuisland Congo.

Op 1 februari 2017 overleed de Congolese politieke leider op 84-jarige leeftijd in Brussel. Hij stierf als de leider van een Congolese oppositiepartij en wordt begraven als de vader van Congo’s zittend president, Félix Tshisekedi. Op 1 juni 2019 krijgt hij, na een lange machtsstrijd, eindelijk een uitvaartdienst en laatste rustplaats.

President Felix Tshisekedi verheft zijn vader tot de stand van nationale held, een titel die enkel Patrice Lumumba en Laurent Désiré Kabila te beurt vielen

Kosten nog moeite worden bespaard om Etienne Tshisekedi een laatste eer te betuigen. Zijn lichaam ligt vandaag opgebaard in Kinshasa’s Stade des Martyrs waar morgen (zaterdag 1 juni) de afscheidsplechtigheid plaatsvindt. President Felix Tshisekedi verheft zijn vader tot de stand van nationale held, een titel die enkel Patrice Lumumba en Laurent Désiré Kabila te beurt vielen. Het mausoleum zal minstens even groot zijn als het kolossale monument dat Joseph Kabila voor zijn vader optrok, beloofde de president die verwoed poogt los te komen uit de greep van zijn voorganger.

Congokenner Kris Berwouts vertelt wat de politieke rol was van wijlen Etienne Tshisekedi én van zijn uitvaartdienst.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

De uitvaart vindt plaats in het voetbalstadion Stade des Martyrs. Grootser kan het haast niet. Hoe belangrijk was Etienne Tshisekedi in de Congolese geschiedenis?

Berwouts: Etienne Tshisekedi is een icoon in een land met erg weinig monumenten en archieven. Hij was al relevant in de jaren zestig. Toen was hij één van de architecten van het Mobutisme en de eenpartijstaat. Maar op het einde van de jaren zeventig stond hij op tegen de dictator, die toen nog op het toppunt van zijn macht was.

In erg moeilijke omstandigheden, in een gigantisch land met erg gebrekkige communicatie- en transportmiddelen, slaagde hij er in de jaren tachtig in om een krachtige nationale oppositiepartij uit te bouwen. Dat was titanenwerk.

‘Je kan Congo’s hele postkoloniale geschiedenis vertellen aan de hand van Tshisekedi’s levensverhaal’

In de jaren negentig was hij de centrale figuur in de nationale conferentie die Mobutu organiseerde om een blauwdruk voor het democratiseringsproces af te leveren. Etienne Tshisekedi leek de gedoodverfde leider van het post-Mobututijdperk. Zover is het echter nooit gekomen: het Mobuturegime werd uiteindelijk van de kaart geveegd door een coalitie van rebellen uit het oosten, geleid door Rwanda en Oeganda, maar met Laurent Kabila als Congolees uithangbord.

Die trein heeft Tshisekedi helemaal gemist. In plaats van aansluiting te zoeken met de aanstormende nieuwe krachten, bleef hij het handje vasthouden van de stervende dictator. Hij boycotte de verkiezingen van 2006 en verloor die van 2011, maar heeft zijn nederlaag nooit erkend.

Kortom, je kan Congo’s hele postkoloniale geschiedenis vertellen aan de hand van Tshisekedi’s levensverhaal.

Twee jaar na zijn overlijden volgt nu eindelijk een staatsbegrafenis. Waarom heeft het zo lang geduurd?

Berwouts: Zijn overlijden was een belangrijke politieke gebeurtenis. Zijn dood kwam zes weken na het aflopen van Kabila’s tweede en grondwettelijk laatste mandaat. In die periode was het regime als de dood voor publieke bijeenkomsten die in minder dan geen tijd uitgroeiden tot een betoging tegen Kabila. Het regime had helemaal geen zin dat de begrafenis honderdduizenden (of meer) boze burgers op de been zou brengen op het moment dat ze eigenlijk haar legitimiteit kwijt was.

‘Het gemarchandeer met de stoffelijke resten van Tshisekedi werd door de meeste Congolezen niet op prijs gesteld’

Maar ook Tshisekedi’s achterban ging soms op de rem staan. Voor hen was de begrafenis de uitgelezen kans om in de aanloop van de verkiezingen te scoren. Ze wilden het gebeuren inschakelen in een propagandastrategie. Ze zochten naar de beste manier en moment om de man ten grave te dragen. Maar in een Afrikaanse culturele context is het respect voor een overledene heilig. Het gemarchandeer met de stoffelijke resten van Tshisekedi werd door de meeste Congolezen niet op prijs gesteld.

In die twee jaar is veel gebeurd. Vlak na zijn overlijden voorspelde u nog een machtsstrijd om de politieke erfenis van de man. Zoon Felix werd onverwacht president. Is deze begrafenis het eindspel in die strijd? En is Felix Tshisekedi nu de enige politieke erfgenaam?

Berwouts: Die strijd was toen al een tijdje bezig. De laatste decennia was Thsisekedi’s draagvlak verschrompeld van nationaal tot de Kasai en voor een deel ook Kinshasa. Vooral zijn echtgenote Marthe was erg actief om haar zoon te positioneren als erfgenaam van het politieke imperium van haar echtgenoot.



Felix had zijn familienaam als belangrijke troef. Kabila heeft voor de verkiezingen nog geprobeerd zijn leiderschap in vraag te stellen, door eerst Samy Badibanga en vervolgens Bruno Tshibala als premier aan te stellen. Beide mannen kwamen uit de UDPS, de partij opgericht door Etienne Tshisekedi. Er is dus zeker zwaar slag geleverd voor het UDPS leiderschap, maar uiteindelijk heeft Félix het gehaald. Maar de partij blijft tot vandaag nog verdeeld.

Hoe belangrijk is de begrafenis voor zoon en huidig president Felix Tshisekedi?

Berwouts: Sinds zijn eedaflegging worstelt president Tshisekedi met zijn voorganger Kabila om de controle over de sleutelsectoren van het land, de economie en het veiligheidsapparaat. Kabila controleert het parlement en de provinciale raden. Tshisekedi staat hierdoor onder druk.

‘Hij wil de buitenwereld tonen dat hij effectief de mensen kan mobiliseren’

Ook de hooggespannen verwachtingen van de bevolking, die hoopt dat hij eindelijk hun dagelijkse levensomstandigheden verbetert, wegen op hem. Félix zal van de begrafenis een propagandastunt maken. Hij wil de buitenwereld tonen dat hij effectief de mensen kan mobiliseren. Ook het historische belang van zijn biologische en politieke familie wil hij zichtbaar maken.

De discussie werd deze week ook volop gevoerd of Etienne Tshisekedi terecht de status krijgt van nationale held. Zoé Kabila, broer van Joseph en gouverneur van Tanganyika, zei dat er maar één nationale held is en dat is zijn vader Laurent Kabila. Het mausoleum dat Felix voor zijn vader zal oprichten zal even groot zijn als dat van de Laurent Kabila. Alweer tekenend voor de machtsstrijd tussen de oude en nieuwe president.

Berwouts: Ik heb persoonlijk niet veel met helden, of het zou de gewone Congolees moeten zijn die in heel ongewone omstandigheden er in slaagt zijn of haar luciditeit, engagement, creativiteit en waardigheid hoog te houden. Ik zie Etienne Tshisekedi als iemand die sterke en zwakke momenten heeft afgewisseld, zoals wij allemaal.

Ik zie het gebeuren vooral als een belangrijk moment voor een nieuw regime om de redenen die ik daarnet aanhaalde.

Jongerenbeweging LUCHA klaagt de hoge kostprijs aan van de evenementen. Het geplande mausoleum alleen al zou 2,5 miljoen dollar kosten. Volgens LUCHA zal alles samen de staatskas meer dan vijf miljoen dollar kosten. Volgens de jongeren doen deze grote uitgaven de man geen eer aan, wel het tegendeel. Is die verontwaardiging breed gedragen? Of zal dit grootste vertoon hem eerder meer publieke steun opleveren?

‘Als je zou uitrekenen hoeveel hospitalen of scholen een jaar kunnen functioneren met het geld van de uitvaart, zouden we redelijk pijnlijke cijfers krijgen’

Berwouts: Als je zou uitrekenen hoeveel hospitalen of scholen een jaar kunnen functioneren met het geld van de uitvaart, zouden we redelijk pijnlijke cijfers krijgen. Ik begrijp echter dat een land inzet op het versterken van het nationale gevoel. Maar de grens tussen nationbuilding en propaganda is soms, en ook nu, flinterdun.

We zullen het nooit meer weten, en spreken in naam van de doden is misschien weinig respectvol, maar op basis van de ontmoeting die jij met de man had, wat zou wijlen Thisekedi van dit alles gedacht hebben?

Berwouts: We zullen het inderdaad nooit weten. Hij is dood.

En hopelijk nu ook weldra begraven.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.