Na de gewelddadige incidenten in de stad Chemnitz

Waar komt die Witte Woede in Oost-Duitsland vandaan?

© Brecht Goris

 

Met tienduizenden zouden ze toestromen, gladgeschoren vechtersbazen die de rechterarm dreigend strekken boven hun zwarte bomberjack met rood opschrift Weiße Wut, antifascistische vechtjassen, eveneens gedoken in zwarte bomberjack, maar dan met wit opschrift no place for homophobia, fascism, sexism, racism, hate, zachtaardige humanisten met spandoeken waarop Herz statt Hetze, bange kleinburgers die wantrouwig kijken naar gekleurde mensen in hun straat. De politie zou er niet in slagen ze uit elkaar te houden. Een bittere veldslag zou woeden onder de kolossale bronzen kop van Karl Marx – meer dan zeven meter hoog is die kop, hij staat er sinds 1971, cadeautje van de kameraden uit de Sovjetunie.

Dat alles in Chemnitz, Saksen, voormalig Karl-Marx-Stadt, voormalige DDR, 240.000 inwoners.

Er zijn nog geen negenduizend demonstranten opgedaagd, helft links, helft rechts, zondag 2 september. Maandag 3 september loeide een gigantisch rockconcert door de stad (Rock? Pop? Funk? Punk? Nee, punkrock!), een concert tegen de neonazi’s welteverstaan, met onder meer de keinijge groep Die Toten Hosen, wat letterlijk betekent de dooie broeken, maar in het dagelijkse spraakgebruik zoveel wil zeggen als de stomvervelende gasten of, nog leuker, de impotenten. De politie verbood een extreemrechtse tegenbetoging.

Echt bang ben ik niet, voorlopig toch niet, maar ik vind dat de Duitsers en ook wij, buren van de machtige oosterbuur, ons voorhoofd mogen samentrekken tot ernstige denkrimpels.

Enkele dagen geleden staken een Syrische en een Iraakse vluchteling een Duitse man van een jaar of vijfendertig dood op straat. De Syriër en de Irakees werden aangehouden en zitten nog altijd vast.

Zijn de Syriër en de Irakees uitzonderingen? Ja. En tegelijkertijd, helaas, nee.

Ja, er is bijna geen enkele vluchteling die moordt. Zoals er bijna geen enkele andere burger is die moordt.

Maar ook nee.

In Baden-Württemberg, ver in het westen dus, waren in 2017 14 procent van de verdachten bij moord en doodslag asielaanvragers. Hun aandeel in de bevolking is 2 procent. In die deelstaat zijn asielzoekers dus zeven keer oververtegenwoordigd in de categorie ergste misdaden en er is geen enkele reden om aan te nemen dat de cijfers in andere deelstaten daar ver van afwijken. Dat mag je niet weg relativeren. Dat mag je niet bagatelliseren. Ik citeer hier de groene burgemeester van Tübingen, een schier irreëel schilderachtig stadje van geleerden, bakken geraniums, grote dichters en idyllische pleintjes.

Tot zover tragiek en rechtsstaat.

Vervolgens begonnen extreemrechtse kerels jacht te maken op iedereen die een donker vel heeft en de pech had over straat te lopen in Chemnitz. Opstootjes braken uit tussen de twee soorten bomberjacken, de linkse en de rechtse. De politie stond erbij en keek ernaar. Ze was, zoals het heet in krantenverslagen, niet tegen haar taak opgewassen. Zondag 1 september kreeg de stadspolitie versterking, uit andere bondslanden en van de federale collega’s. Maar de aangekondigde dreiging was een lekke ballon en zoals algemeen bekend lopen die lispelend leeg.

Ik heb in bovenstaand beknopt verslag niet alles vermeld.

Ook de doodgestoken Duitser had een donker vel. Tik Daniel Hillig afbeeldingen in en kijk. Zijn vader was een Cubaan. Ik weet niet of de arme Daniel in de DDR werd geboren. Gezien zijn leeftijd (35) zou het kunnen en dat van de Cubaanse verwekker zou ook kunnen.

Je hoort vaak genoeg dat die lompe Oost-Duitsers geen vluchtelingen lusten omdat hun overleden vaderland homogeen blank en Duits was. Het is een loze bewering. Ze houdt geen stand tegen de feiten.

Je hoort vaak genoeg dat die lompe Oost-Duitsers geen vluchtelingen lusten omdat hun overleden vaderland homogeen blank en Duits was. Het is een loze bewering.

Ten eerste liepen er in de DDR allerlei oosterlingen rond. Bij de Russen had je er die uit Siberië kwamen. Ik heb ooit gesproken met het hoofd van de Armeense Kerk. De man had als soldaat van de Sovjets enkele jaren in Oost-Duitsland doorgebracht en sprak nagenoeg perfect Duits. Alleen zag hij er niet zo erg Duits uit, maar wat betekent dat in godsnaam? Topman van AfD Alexander Gauland ziet eruit als een Britse aristocraat (Eton-Oxford), defensieminister Ursula von der Leyen als de jongere zus van Antoinette Spaak (ze is dan ook geboren in Elsene), sociaaldemocraat Sigmar Gabriel als een wijnboer uit la France profonde en popster Peter Maffay als een Hollandse charmezanger op retour (al is hij geboren in Roemenië).

Ten tweede haalde het regime, uiteraard in naam van de wereldwijde communistische broederschap, allerlei contractarbeiders (Vertragsarbeiter) naar de DDR, uit Noord Vietnam, uit Mozambique, uit Angola en, spreekt vanzelf, uit Cuba. Na de val van de Muur zag je bijvoorbeeld graatmagere Vietnamezen sigaretten en bloemen verkopen bij de metrostations in Oost-Berlijn. Ze waren werkloos, iets wat in de DDR niet bestond, en ze hadden geen geld om terug te keren naar huis.

De Oost-Duitsers noemden de Vietnamezen, maar vaak ook de Afrikanen, Fidschis. Als ik zeg dat de bevolking hen niet met open armen ontving, druk ik me terughoudend uit. Echter, de rode gerontocraten in Oost-Berlijn preekten zo hun eigen politieke correctheid en die was, evenzeer als de westerse politieke correctheid heden ten dage, een opeenhoping van moreel superioriteitsgevoel, zelfbedrog en regelrechte censuur. Het grote verschil met ons nu is dat zij zwaar leunden op Stasi, gevangenissen en schietende grenswachters.

Hun pogingen om de Fidschis in logementen te stoppen en hen weg te houden bij de Oost-Duitse onderdanen waren tot mislukking gedoemd. Daar kwamen vaak lelijke vechtpartijen van en af en toe mooie kindjes. Wie meer wil weten over dit wat vergeten aspect van de DDR leze het voortreffelijke boek Die Fremden van Landolf Scherzer, de man die voor en na de val van de Muur onvermoeibaar kronieken over zijn land is blijven schrijven van onderop, zoals Der Spiegel het ooit noemde, en die in 1982 de gesprekken optekende die hij voerde met Afrikanen in het stadje Suhl, DDR, en met mensen uit hun omgeving (Berlin, Aufbau, 2002, zakuitgave 2004, met een nawoord van Günter Wallraff. Bij mijn weten niet vertaald in het Nederlands).

Terug naar Chemnitz vandaag. Terug naar de deelstaat Saksen.

Een jaar of twintig geleden zei de minister-president van Saksen, de vanuit het Westen geïmporteerde, zeg maar opgedrongen christendemocraat Kurt Biedenkopf, dat Saksen immuun was tegen extreemrechts. Gouverneurs aangesteld door koloniserende mogendheden zijn weleens vaker blind voor de roerselen van de gekoloniseerden – in dit geval dus van de zeer Oost-Duitse Saksers. Je kon in die jaren meteen horen wie de baas was. Die sprak namelijk geen Saksisch. Saksisch spraken de portier en de schoonmaaksters. Vanaf het derde woord herkenbaar, geloof me vrij.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Want zie: een jaar of twintig verder, bij de jongste parlementsverkiezingen in september 2017 haalde de extreemrechtse AfD in Chemnitz ongeveer een kwart van de stemmen en werd daarmee de tweede partij in de stad. Maar het kan nog verontrustender.

Wacht. Vooraf even uitleg.

In Duitsland mag je twee stemmen uitbrengen. Met de eerste stem schuif je een plaatselijke kandidaat, dus uit je eigen kiesdistrict, naar voren. De tweede is een altijd een lijststem. De tweede stem geeft de doorslag voor de meerderheid in het federale parlement.

De christendemocraten konden de AfD bij de tweede stem nauwelijks achter zich houden. Het verschil was kleiner dan 1 procent. En het kan nóg akeliger. In de hele deelstaat Saksen verloren de christendemocraten net geen 16 procent. Een aardverschuiving noemt men dat in verkiezingsjargon. Bij de eerste stemmen, samengeteld voor de hele deelstaat, haalde de CDU nog 30 procent, 5 procent voorsprong op AfD. Maar bij de tweede stemmen haalde AfD 27 procent en dat was 0,1 procent meer dan de christendemocraten.

Hoe komt nou zoiets? Of zijn alle ossi’s bij elkaar één grote, smerige bende protofascisten?

Dat laatste klopt zeker niet.

In de naburige deelstaat Thüringen regeert een coalitie van die Linke, sociaaldemocraten en groenen. Kom daar eens om in België. Brandenburg: Sociaaldemocraten en linkser. Mecklenburg-Voorpommeren: sociaaldemocraten en christendemocraten. Saksen-Anhalt: hetzelfde plus de groenen.

Weldenkende journalisten schrijven nu dat de AfD afstand moet nemen van de extreemrechtse vechtjassen. Wat een stelletje kerstenkinderen!

Wel is de AfD steil aan het klimmen. Je merkt het aan de verkiezingen die in 2016 werden gehouden voor een paar deelstaatparlementen (niet alle deelstaten hebben in hetzelfde jaar verkiezingen). De AfD doemt op uit het niets en haalt meteen meer dan 20 procent (Mecklenburg-Voorpommeren) en zelfs 24 procent (Saksen-Anhalt). De federale verkiezingen van 2017 bevestigen in grote trekken die trend. De AfD haalt in het Oosten consistent meer dan in het Westen.

Weldenkende journalisten schrijven nu dat de AfD afstand moet nemen van de extreemrechtse vechtjassen. Wat een stelletje kerstenkinderen! Mocht de AfD dat doen, dan verliest de partij op slag al haar rancuneuze kiezers en dus de aanhang die haar naar het parlement heeft gestuurd en dus haar afschrikwekkende invloed. Wat volgt is verschrompeling.

Waar komen die hoge cijfers vandaan? Van de hogere werkloosheid in oost?

Maar in west zijn er streken en steden met een hogere of even hoge werkloosheid. In Gelsenkirchen bijvoorbeeld, economisch zwaar getroffen, om en bij 14 procent werklozen, haalt de AfD 17 procent. Dat is veel, maar veel minder dan oostwaarts. In Heilbronn bijvoorbeeld, ook west, waar haast niemand werkloos is, staat de AfD even hoog.

Komt het omdat het platteland verwaarloosd wordt en leegbloedt?

Maar hoe verklaar je dan dat sommige godvergeten gehuchten op de Oost-Duitse hei uitkomen onder het nationale gemiddelde van de AfD en dat andere zich opvijzelen tot 35, in een enkel geval zelfs tot 40 procent? Door al die dorpen lopen eender de troosteloze steenwegen, stations zijn schier onbereikbaar, huisdokters, bakkers, supermarktjes, scholen, alles kilometers ver verwijderd.

En hoe komt het dan dat net in Saksen, waar het de mensen al bij al goed gaat, in Chemnitz, dat het beter stelt dan menig andere Oost-Duitse (of zelfs menig West-Duitse) centrumstad, links en rechts elkaar te lijf gaan?

Dat laatste klopt maar zeer gedeeltelijk.

Er zijn vorige jaren in heel Duitsland en zeker ook in Saksen reeksen brutale opstoten gesignaleerd. Meer dan eens barstte de boel in onaanzienlijke steden en dorpen. Heidenau bijvoorbeeld, zestienduizend inwoners, drie opeenvolgende dagen in augustus 2015, meer dan duizend extreemrechtse betogers die een tehuis voor vluchtelingen aanpakten en vochten tegen de politie (zie mijn stuk van 14 september 2015). Dat is in verhouding veel meer volk dan in Chemnitz.

Niet alleen in het oosten, over heel Duitsland worden vluchtelingentehuizen bestookt. Honderden gevallen zijn gerapporteerd.

Of neem Clausnitz, een dorp van achthonderd zielen. Daar wilden honderd extreemrechtse betogers beletten dat vluchtelingen uit een bus stapten. De politie vond dat de vluchtelingen de betogers hadden geprovoceerd. Of het zwierige, barokke Bautzen, waar zware jongens een tehuis voor vluchtelingen in de fik staken, geestdriftig toegejuicht door omstanders. Bedenk daarbij dat Bautzen van oudsher een stad is met twee talen en culturen, de Duitse en de Sorbische, de straatnaamborden zijn er tweetalig. Maar dat helpt allemaal niet tegen vreemdelingenhaat. We weten het uit Brussel.

Niet alleen in het oosten, over heel Duitsland worden vluchtelingentehuizen bestookt. Honderden gevallen zijn gerapporteerd. Het gaat van ruiten uitgooien tot brandstichting. Ik zeg niet dat wij, Belgen, zo geweldig gastvrij zijn, maar dergelijke excessen hebben we voorlopig achterwege gelaten. Zelfs Schild en Vrienden heeft het, ondanks misselijk makende retoriek op verdoken stekken, niet zo bruin gebakken.

Duitsland levert volgens de meeste indicatoren betere economische prestaties dan België. Maar dergelijke indicatoren vermelden meestal niet de groezelige ellende van de Duitse onderklasse, van honderdduizenden mensen die wel voltijds werken maar ondanks dat de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen. En dan heb ik het nog niet over de werklozen die in de boeien van het wurgende Hartz IV systeem spartelen.

Op deze plek schreef ik, nagenoeg dag op dag, twee jaar geleden:

De woedende burgers waren het kotsbeu dat ze moesten betalen voor een geprivatiseerde dienst die voorheen openbaar en dus ook gratis was. Ze waren het kotsbeu dat zij en hun dochters en zonen hun schamele baantje verloren door delocalisatie naar een ver, warm land, waar levende geraamten voor een hongerloon probeerden Duitse producten te vervaardigen om die dan tegen dumpingprijzen in Europa te slijten.

Ze waren het kotsbeu dat ze niet meer konden rondkomen met hun zuurverdiende loontje. Ze waren het kotsbeu dat ze altijd weer flexibel moesten zijn, maar dat die hooggeroemde flexibiliteit hen alleen berooider maakte.

Ze waren het kotsbeu dat geen bussen meer stopten op het dorpsplein. Ze waren het kotsbeu dat ze dertig kilometer moesten rijden naar de dichtstbijzijnde dokter.

En zoals het telkens opnieuw gaat, de ene verworpene koelt zijn woede op de andere verworpene, de nog net meer verworpene.

Voeg daaraan toe: De onverzoenlijkheid van politieke debatten in Duitsland waarbij links-liberale spraakmakers het hoge woord voeren, spraakmakers die geen last hebben van krottige woningen of bonte scholen of magere loontjes en die al wie bedenkingen bij heeft bij de ellende, maar niet zo erg links-liberaal voelt als zij, afdoen als een lagere mensensoort en die niet aarzelen hun morele zelfverheerlijking uit te bazuinen in een woordenschat van gewapend beton terwijl extreemrechts beweert juist wel naar die niet zo fortuinlijke medeburgers te luisteren (wat niet klopt, maar extreemrechts kan listig zijn) en altijd klaar staat om gewetenloos munt te slaan uit uitzichtloosheid en vernedering van kleine mensen …

Ik zal hier stoppen, maar ik wil een van de volgende keren de litanie eens tot het einde schrijven. Echt bang ben ik niet, voorlopig toch niet, maar ik vind dat de Duitsers en ook wij, buren van de machtige oosterbuur, ons voorhoofd mogen samentrekken tot ernstige denkrimpels.

 

Op de valreep verneem ik twee dingen.

Nu pas raakt bekend dat op 27 augustus onbekenden het joodse restaurant Schalom in Chemnitz hebben aangevallen.

Justitie betwist de echtheid van het beeldmateriaal waarop te zien is dat vluchtelingen worden opgejaagd, eveneens Chemnitz.

Ik schrijf noodgedwongen en zeer tegen mijn zin: wordt vervolgd.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijver & voormalig journalist

    Geert van Istendael (°Ukkel, 1947) studeerde sociologie en wijsbegeerte. Hij werkte bij het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, over ruimtelijke ordening.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.