'Zonder Oekraïne geen Russisch imperium'

MILITAIR: bufferstaat & zwarte zeevloot

Valeriy Chaly, onderdirecteur van het Razumkov Centre: ‘Rusland wil Oekraïne controleren als bufferzone tussen twee collectieve veiligheidsblokken: de Navo en de door Rusland
opgezette Collective Security Treaty Organisation (CSTO). Oekraïne heeft immers een lange grens met Rusland en sinds een aantal jaren ook een directe grens met Navo- en EU-lidstaten.
Voor Oekraïne is die situatie onaanvaardbaar: we kunnen niet als een grijze zone tussen twee blokken blijven hangen.’
Oleg Soskin, directeur van het Institue of Society Transformation in Kiev: ‘Een ander element is de aanwezigheid van de Russische Zwarte Zeevloot, die voor anker ligt in de havenstad Sebastopol op de Oekraïense Krim. Als de vloot daar moet verdwijnen, zou dat een zwaar verlies betekenen voor Rusland.’
Valeriy Chaly: ‘Volgens de huidige overeenkomst met Rusland mag de Zwarte Zeevloot nog tot 2017 in Sebastopol blijven. Het Kremlin probeert de Oekraïense overheid ervan te
overtuigen die overeenkomst te verlengen, voorlopig zonder succes. Het hoopt dat een machtswissel in Kiev zo een verlenging mogelijk maakt.’

HISTORISCH: tsarenwieg & minderheden

Oleg Soskin: ‘In de Middeleeuwen was Kiev de hoofdstad van de Kievskaya Rus, de oorsprong van Oekraïne maar ook de wieg van wat later het Tsarenrijk werd. Al 800 jaar
probeert Rusland Oekraïne te beheersen, want het was altijd al een poort naar Europa. Zonder Oekraïne blijft Rusland een Aziatisch land.’
Valeriy Chaly: ‘Na Rusland is Oekraïne het tweede Slavische land ter wereld. Beide landen delen ook de geschiedenis van de Sovjetperiode. Verder telt Oekraïne op 46 miljoen inwoners zowat acht miljoen etnische Russen. President Poetin heeft het wel eens over zeventien miljoen Russen, maar dat klopt niet. Het gaat om zeventien procent van de bevolking die van oorsprong Russisch is. Ze wonen voornamelijk op het Krim. Het zijn Russen van origine maar tegelijkertijd ook Oekraïense burgers die hier werken en door de Oekraïense overheid beschermd worden. In de recente Georgië-crisis hanteerde Rusland het argument dat het de Russische minderheid in Georgië moest beschermen. Dat soort denken is bedreigend. Het probleem is dat sommige Oekraïense politici hiermee spelen, uit eigenbelang. Maar ik kan me niet voorstellen dat de minderhedenkwestie zou leiden tot een militair conflict. Wel zie je een ander mechanisme van invloed: informatie-oorlog, propaganda en destabilisering gebaseerd op een historisch-linguïstiek-religieus discours.’

ECONOMISCH: energie & afzetmarkt

Valeriy Chaly: ‘Zowat tachtig procent van het Russisch gas voor Europa passeert door Oekraïne. Dat is de beste en goedkoopste transportroute. De stabiliteit van het land is daarom belangrijk voor zowel Rusland als de EU. Aan de grens met Europa beschikt Oekraïne bovendien over gasopslagplaatsen. En ten slotte is Oekraïne ook een belangrijke markt voor Russisch gas. Een paar jaar geleden is Oekraïne overgeschakeld van een samenwerkingsmodel met Sovjetallures en privileges naar een model met marktprijzen.’

POLITIEK: democratisch experiment

Oleg Soskin: ‘Oekraïne heeft gekozen voor een democratisch pad. De macht zit niet geconcentreerd in de handen van één groep of één persoon maar ze is verdeeld. Het voorbeeld van Oekraïne kan bedreigend zijn voor Russische politici.’
Valeriy Chaly: ‘Na de implosie van de Sovjetunie heeft Rusland Oekraïne geen interessant ontwik kelingsmodel aangeboden. De Oranje revolutie in november 2004 ging niet zozeer over de verkiezing van een nieuwe president, maar was veeleer een protest tegen de ontwikkelingen na de onafhankelijkheid. Oekraïne koos voor een Europese stijl, een democratisch, pluralistisch model. Met alle moeilijkheden van dien, het is niet evident om compromissen te sluiten. Maar als de democratie in Oekraïne, zonder de hulp van inkomsten uit energie, zou uitgroeien tot een succesverhaal, dan zou dat een probleem zijn voor de Russische elite. Het volk zal vragen: waarom kan het bij ons niet?’