Russisch verliest terrein in voormalige Sovjetstaten

Zeventig jaar lang was Russisch de taal in alle vijftien Sovjetrepublieken. Die hadden samen een bevolking die groeide tot 270 miljoen mensen. Rusland zoekt nog steeds naar erkenning van het Russisch in deze republieken.

De Russische pogingen hebben te maken met het feit dat de autoriteiten taal nog steeds zien als een instrument waarmee ze controle kunnen uitoefenen in de Sovjetregio, zegt Aleksandr Litvinenko van het Razumkov Centrum in Kiev, een niet-gouvernementele denktank die zich bezighoudt met openbaar beleid.
 
“Dat geldt vooral voor Oekraïne en Wit-Rusland, landen waarvan de bevolking in Rusland gezien wordt als behorend tot het verenigde Russische volk. De versterking van de Russische taal en cultuur in deze staten wordt belangrijker. Dat geldt ook voor de Baltische staten en Centraal-Azië.” Er wordt veel Russisch gesproken in delen van de voormalige Sovjetrepublieken, maar het Russisch wordt er niet officieel erkend als landstaal.

Trots

Volgens sommige analisten kan Russisch niet gebruikt worden om invloed in de staten uit te breiden, al heeft taal zeker een bepaalde rol. “In de Sovjettijd was het gebruik van Russisch noodzakelijk en dat is het nu nog”, zegt Bahodirkhon Anvarhojaievich van Onafhankelijke Verdedigers van de Mensenrechten in Fergana, Oezbekistan. “Russisch was en is de taal van interetnische communicatie. In het verleden werden andere talen en culturen echter onderdrukt. En dat heeft een zware tol geëist van de samenleving.”  

De Baltische staten Estland, Letland en Litouwen zijn inmiddels lid van de Europese Unie (EU). “Voor deze republieken heeft Russisch weinig voordelen”, zegt hij. “Ze moeten de taal kennen die de Europeanen spreken.”

Ara Sanjian van het Armeense Onderzoekscentrum van de Unversity of Michigan, zegt dat in Armenië en veel andere republieken nog maar weinig Russischtalige tv-programma’s te zien zijn. De programma’s die wel in het Russische worden uitgezonden, worden standaard ondertiteld.

In de zuidelijke Kaukasus is het gebruik van de plaatselijke taal een bijproduct van groeiend nationaal bewustzijn en trots, zegt Sanjian. “Rusland gebruikt economische druk en energiebronnen om greep te houden op de regio. En ik weet zeker dat het ook taal zal gebruiken, als dat hetzelfde doel dient.”

Russificatie

In juli stelde de president van Tadzjikistan, Emomali Rakhmon, voor om gebruik van Russisch in openbare instituten en officiële documenten te verbieden. Dat zou goed zijn voor de ontwikkeling van het Tadzjieks en patriottisme bevorderen. De Baltische staten verboden het gebruik van Russisch vlak na de ineenstorting van de Sovjet-Unie.
Taal is een gevoelige kwestie in de relatie tussen Rusland en Oekraïne. Sommige politieke parijen keren zich tegen de ‘russificatie’ van het land. De Russen zijn dominant in het oosten, De Krim en de hoofdstad. Veel inwoners van de voormalige Sovjetrepubliek hebben nooit Oekraïens geleerd.
 
Het gebruik van Russisch is in veel republieken van officiële zijde beperkt, terwijl Rusland pogingen doet de taal levend te houden. Vorig jaar trok Rusland 11 miljoen euro uit voor het promoten van het Russisch en het ondersteunen van de ongeveer 30 miljoen etnische Russen in het buitenland, voornamelijk in de voormalige Sovjetrepublieken.

Russisch is de officiële landstaal in Wit-Rusland en heeft een semi-officiële status in sommige voormalige Sovjetrepublieken, zoals Kazachstan en Kirgizië, zegt Alexander Chepurin van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij is verantwoordelijk voor de betrekkingen met de Russische diaspora.

Rusland stelt dat ‘derussificatie’ en het gedwongen gebruik van oorspronkelijke talen in het onderwijs, de media, rechtspraak en bestuurlijke instituten een culturele kloof veroorzaakt in de voormalige Sovjetregio.

Verschillende internationale mensenrechtenorganisaties hebben een beroep gedaan op de voormalige Sovjetrepublieken om Russisch te erkennen als tweede officiële taal. Die lijken daar echter weinig voor te voelen.