Jordanië eeuwig op weg naar democratie

Zijne majesteit Abdullah II bezoekt ons land en zal praten met de Europese leiders Barroso en Van Rompuy. Zij zullen de woorden van Catherine Ashton, hoge vertegenwoordiger van de EU, herkauwen: “Wij bewonderen uw hervormingsmodel, verandering zonder chaos. België staat Jordanië bij in het uitbouwen van een democratische constitutionele monarchie gebaseerd op onze gedeelde waarden: de rechtstaat, mensenrechten en sociale rechtvaardigheid in een inclusieve samenleving.” Vanuit het pluche van Brusselse vergaderzalen is het makkelijk spreken over een constitutionele monarchie voor Jordanië. In de Jordaanse straat staat deze eis nog steeds te boek als revolutionair.

Een vaak beledigde koning

Welk regime dat vreedzame activisten berecht voor militaire rechtbanken op verdenking van ‘beledigen van de koning’, hecht waarde aan de rechtstaat en mensenrechten? Activisten die de hervormingen eisen waarvoor de EU Abdullah II feliciteert, zitten achter tralies. Amnesty International noemt hen gewetensgevangenen. Jordaniërs eisen (nog) niet het vertrek van hun koning, maar wel de val van zijn macht. Ze blijven niet eeuwig geloven in zijn oprechtheid, als hij de inclusieve maatschappij uit de verklaringen eerder beschouwt als ‘bedreiging voor de staatsveiligheid’ dan als verrijking.

Het échte Jordaanse hervormingsmodel – eerste ministers vervangen maar de almacht van de koning ongemoeid laten, randfiguren berechten voor corruptie maar structurele corruptiebestrijding omzeilen – is een recept voor een ramp. Hoe lang kan een autoritair regime dat al sinds 1989 een patent heeft op dergelijke cosmetische hervormingen volhouden dat het ‘verandering zonder chaos’ nastreeft? 1989 is immers niet 2012. Vele Jordaniërs huiveren van de Egyptische chaos, maar de Arabische lente heeft ook hen bewuster gemaakt. Uiteindelijk zal Abdullah II verregaande verandering moeten doorvoeren of chaos ondergaan. We weten zeker dat de EU chaos in Israëls achtertuin wil vermijden.

Jordanië dankt zijn bestaan aan een antidemocratisch contract met een deel van de bevolking: posities en sociale voordelen voor de stammen in ruil voor loyauteit aan de absolute monarchie. Zulk regime werkt sociale rechtvaardigheid tegen, omdat het angst voor verandering aanmoedigt in plaats van het draagvlak ervoor verbreedt. Het gevoel dat socio-economische ontwikkeling verregaande politieke verandering vereist, verspreidt zich echter als een lopend vuurtje bij de stammen zelf, de steunpilaar van de monarchie. Duizenden mensen verloren hun job na corrupte privatiseringsdeals. Middeleeuws aandoende armoede naast buitenlandse privébedrijven die natuurlijke grondstoffen exploiteren en een jaarlijkse opbrengst genereren van 700 miljoen euro: het is niet ongewoon in het zuiden van Jordanië. De gelijkenissen met zuid-Tunesië zijn treffend.

Trucs uit de oude doos

De EU houdt vast aan een oud recept: democratie opofferen aan stabiliteit, mensenrechtenschendingen met de mantel der liefde toedekken en die mantel de naam ‘verdieping van de democratie’ meegeven. Opvallend dat dit recept nog niet geschrapt werd uit het kookboek nadat miljoenen Tunesiërs en Egyptenaren zijn vervaldatum bewezen. Of is het eind van pacificatiedeals tussen het Westen en onderdrukkende regimes nog niet voor morgen? De EU spreekt van een veranderende Arabische wereld, maar holt achter de feiten aan door aan democratie te werken met autoritaire figuren die hun positie danken aan alles behalve een democratische keuze van de bevolking. Het Westen zou een manier moeten vinden om in transitieperiodes veel publieker met de civiele maatschappij te overleggen. ‘Dan zouden onze leiders pas trillen op hun benen’, hoorden we bij alle protestbewegingen. Europa kan daarvoor kiezen, of de bevolking zich verder laten vervreemden van het Westen.

Die civiele maatschappij geeft Abdullah II geen schouderklopjes. We vingen erg bittere geluiden op, en regelrechte verwijten aan het adres van de EU. ‘Verdienen wij Arabieren dan geen echte democratie?’ klonk het bij de Moslimbroeders. ‘Hoe lang gaan jullie nog spreken over hervormingen?’ bij één van de machtigste stammen. Een nieuwe generatie jonge Jordaniërs staat te popelen om politieke verantwoordelijkheid op te nemen, maar ministers worden benoemd door het koninklijke kabinet en de geheime dienst. Kan je het mensen kwalijk nemen dat ze de straat optrekken als ze een ongelijke strijd voeren met een machtig repressieapparaat?

De EU wil ook kleine ondernemingen gaan steunen, maar heeft de EU de ontwaakte Arabier wel goed begrepen? Kritische activisten in koningsgezinde middens overtuigen hun hele gemeenschap ervan dat het Westen hen wil sussen, opdat ze niet meer zouden betogen tegen corruptie: ‘Waarom zouden wij aanvaarden dat een autoritair Jordanië enkel kan overleven dankzij Westerse steun? Wij willen onafhankelijkheid, vrijheid en democratie, en dan zullen we op gelijke basis met het Westen praten.’ De Westerse steun zal de troon van Abdullah II tijdelijk stabiliseren, maar de poten van de troon zullen verder beven als hij niet snel met een democratisch model op de proppen komt.

Democratie in Jordanië? Onwaarschijnlijk, tenzij…

Arabische bevolkingen in landen als Jordanië zijn eerder slachtoffer, dan begunstigde van de ‘speciale relatie’ tussen hun regime en het Westen. De EU en Abdullah II vrezen een democratisch Jordanië waarin regeringen een onvoorspelbare koers varen, zeker als 60% van de bevolking Palestijn is. Het zogenaamde democratiseringsproces in Jordanië is een dekmantel, net zoals dat andere vredesproces ten westen van de Jordaan een dekmantel is voor het behoud van Israëlische overmacht in de regio.

Wat Jordaniërs van het Westen verwachten, vertolkt door een invloedrijke imam die we in Amman ontmoetten, klinkt als een droom: ‘Het Westen moet een doorlichting eisen van het nationaal budget en internationale hulp aan Jordanië vooraleer het weer honderden miljoenen euro’s in een notoir corrupt systeem pompt; en zet druk opdat het volk de bron wordt van alle autoriteit.’ Het valt te betwijfelen of dat onder het bewind van Abdullah II zal gebeuren, aangezien hij in het buitenland steviger in het zadel zit dan in eigen land. Tenzij de EU-Jordan Task Force, nu weinig meer dan een nieuw/oud Europese mechanisme om met autoritaire Arabische leiders ‘stabiliteit’ in de achtertuin van Israël te garanderen, het geweer van schouder verandert. Onze strategische belangen zijn beter gediend als ook bevolking van Jordanië de EU als bondgenoot ziet.

Deze opinie verscheen eerder op deredactie.be

Pieter Stockmans en Majd Khalifeh drongen voor MO* Magazine door tot drie Jordaanse protestbewegingen: de islamisten, de linkse beweging en de stammen in het zuiden. Bekijk hun dossier op MO.be/jordaanse-lente. Zij realiseren een langlopend project over vrijheid en geluk in de Arabische wereld. Volg hen op hun facebook-pagina ‘Tussen Vrijheid en Geluk’. Met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.