EEN WERELD - Economie

De reddende handen uit Marokko

Veertig jaar geleden gaven België en Marokko het startschot voor de massale migratie van Marokkaanse arbeiders naar ons land. Op 17 februari 1964 tekenden beide landen een akkoord dat het handentekort in onze mijnen moest opvangen. Na de mijnramp in Marcinelle voelden steeds minder Belgen en Italiaanse migranten zich geroepen om dit gevaarlijke en vuile werk te doen. Al in de jaren twintig werkten Marokkaanse arbeiders in de Belgische mijnschachten. ‘Tijdens de Franse overheersing in Marokko migreerden heel wat Marokkaanse arbeiders naar Frankrijk, en bij uitbreiding naar België’, zegt socioloog Hassan Bousetta (Université de Liège).
Toch kwam de grote instroom uit Marokko er voornamelijk na 1964: in 1960 telde ons bevolkingsregister 461 Marokkaanse inwoners, in 1974 waren er dat al 40.000. Slechts een kleine minderheid van de migranten kwam ons land binnen met een contract via de officiële procedure, zegt Hassan Bousetta. ‘De meesten hadden alleen een toeristenvisum, maar het was niet moeilijk om de weg te vinden naar de nodige arbeidskaarten en dus een verblijfsvergunning. Een zelfregulerend systeem waarbij de Belgische overheid gewillig de andere kant opkeek.’ De officiële immigratiestop in 1974, die een streep trok onder de actieve arbeidsrekrutering, betekende alvast geen einde voor dit gedoogbeleid. Je kan dan ook moeilijk van een immigratiestop spreken, vindt Albert Martens (KUL): ‘Statistieken tonen aan dat tussen 1975 en 1997 maar liefst 38.000 eerste arbeidsvergunningen “B” bij immigratie werden toegekend, zonder te spreken van alle andere categorieën, nog eens goed voor ettelijke duizenden.’
Het bilaterale akkoord beperkte zich wel tot tijdelijke arbeidscontracten. ‘Elke geschiedenisles maakt echter duidelijk dat tijdelijke migratie eindigt in permanente migratie’, zegt Bousetta. ‘Het is gemakkelijk om mensen te laten migreren met het oog op werk, betere lonen en een beter leven, ze weer terug sturen is veel moeilijker. Politici die tijdelijke arbeidsmigratie promoten, dragen oogkleppen of willen de publieke opinie sussen.’
Vandaag staan onze bedrijven niet echt open voor werknemers van Marokkaanse komaf, en op de informele arbeidsmarkt voelen Marokkanen steeds meer druk van goedkopere krachten uit de Oost-Europese landen. Toch blijft België - door de sterke vertegenwoordiging van de Marokkaanse gemeenschap -een grote trekpleister voor Marokkaanse migranten, dikwijls zonder papieren. ‘Bij elke officiële delegatie uit Marokko die ons land bezoekt, verdwijnen er wel mensen, op zoek naar een beter leven’, vult Bousetta nog aan. ‘Onlangs nog verdween de helft van een Marokkaans basketbalteam in de illegaliteit in België en Luxemburg.’

Migratie gewikt en gewogen

Het debat over arbeidsmigratie staat bol van polarisering en tegenstellingen: open of gesloten grenzen, braindrain of braingain, sociale veiligheid of uitbuiting, vraag of aanbod… Professor Johan Wets, projectleider Internationale Migratie (HIVA, KUL) aan het woord:

Quotasysteem versus immigratiestop

Wets: Het openstellen van onze grenzen kan voor een stuk de oplossing betekenen voor de huidige demografische trend en de daaraan gekoppelde vraag naar arbeidskracht. Maar wanneer we tot een kennismaatschappij willen komen, en onze grenzen daaraan willen aanpassen, moeten we beseffen dat de arbeidsmarkt gelaagd is: je hebt lager en hoger geschoolden. Vandaag is er vooral vraag naar hoger geschoolden, maar bestaat het aanbod grotendeels uit lager geschoolden. We hebben dus de juiste regulerende programma’s nodig.
Tweede bedenking: er is wel degelijk sprake van braindrain uit de minder ontwikkelde landen. Een recent rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie toont aan dat het rekruteren van gezondheidswerkers uit minder ontwikkelde landen een negatieve impact heeft op de gezondheidszorg voor de achterblijvers: meer druk en minder specialisten. En wat te denken van Nederland en Groot-Brittannië die hoger geschoolden rekruteren in zuidelijk Afrika, terwijl tegelijk westers geld via buitenlandse hulp naar opleidingen ginder vloeit. Waar zijn we dan mee bezig? Als we hoger geschoolden uit minder ontwikkelde landen binnenhalen, moeten we ook voor een return zorgen voor die landen.

Eigenbelang versus ontwikkeling

Wets: Arbeidsmigratie is een mes dat aan twee kanten snijdt. Transnationale arbeid kan voor herkomstlanden met een lage economische activiteit en een hoge werkloosheidsgraad immers een verlichting betekenen voor de sociale balans en zorgen voor nieuwe geldtransfers naar die landen. Volgens de Wereldbank zouden de migrantentransfers meer dan 100 miljard US Dollar op jaarbasis bedragen, waarvan het grootste deel naar het Zuiden gaat. Stel daar het geld van Ontwikkelingssamenwerking tegenover - tussen de 50 en 60 miljard US Dollar- en je weet genoeg.

Korte termijn versus lange termijn

Wets: Op korte termijn kan arbeidsmigratie van lager geschoolden een bedreiging vormen voor bepaalde sectoren van de Belgische arbeidsmarkt. Maar als we proactief en op lange termijn denken - de nood aan arbeidskracht zal immers nog toenemen -kunnen we beter de deur op een kier te zetten. Temeer omdat we daarmee ook de groeiende illegale migratie kunnen tegengaan. Onze parlementaire democratie is helaas een geïnstitutionaliseerde vorm van kortetermijndenken.

Tijdelijke migratie versus permanente

Wets: Vrije circulatie van arbeidskracht zou tijdelijke migratie kunnen steunen. Vandaag lukt het ons niet om tijdelijke migratie georganiseerd te krijgen, omdat onze wetgeving niet aangepast is. Er zijn vandaag veel mensen die hier noodgedwongen blijven omwille van het ontbreken van economische en sociale veiligheid in hun eigen land. Bij vrije circulatie valt structureel “gedwongen” verblijf weg: je verliest immers niet meer al je kansen zodra je naar je geboorteland terugkeert.