Multilateralisme onder vuur

De VS spelen solo slim. Ondermijnen ze daardoor de VN?

Matt Johnson CC BY 2.0

President Donald Trump

De Verenigde Naties, die sinds de oprichting 74 jaar geleden de basisprincipes van multilateralisme omarmen, worden systematisch ondermijnd door de regering van de Amerikaanse president Donald Trump. Die ziet weinig heil in het gezamenlijk optrekken met andere landen.

De VS stapten in 2015 uit het nucleaire akkoord met Iran, weigerden mee te doen aan het wereldwijde Migratiepact en trokken zich terug uit het Klimaatakkoord van Parijs. Ook trokken de VS zich terug uit het handelsverdrag Trans-Pacific Partnership (TPP), werd de Wereldhandelsorganisatie (WTO) afgedaan als niet relevant, het Intermediate-Range Nuclear Forces-verdrag met Rusland uit 1987 herroepen en trokken de VS zich terug uit de Mensenrechtenraad in Genève en de VN-erfgoedorganisatie Unesco.

En dat is mogelijk nog maar een begin, want de regering-Trump is onvoorspelbaar en heeft nog twee jaar te gaan.

Nieuwe wereldorde

Terwijl internationale organen het moeten ontgelden heeft Trump ook het Internationaal Strafhof (ICC) –waar de VS al geen lid van waren– verzwakt door de rechters te bedreigen met sancties als ze ooit onderzoek gaan doen naar oorlogsmisdaden door Amerikaanse troepen in Afghanistan of Israëlische troepen in Palestina. De bedreiging van het ICC werd vorig jaar september nog eens herhaald door de nationale veiligheidsadviseur John Bolton, een voormalige Amerikaanse ambassadeur.

Diverse regeringen met rechtse regeringen, inclusief Brazilië, de Filipijnen, Hongarije en Polen, volgen de voetstappen van de VS, in een tijd waarin VN-secretaris-generaal Antonio Guterres waarschuwt dat “multilateralisme onder vuur ligt, in een tijd waarin het meest nodig is.”

“VN kunnen moeilijk vooruitgang boeken als het gaat om de idealen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, zonder de landen uit te dagen die de VN domineren”

Zal deze trend zich voortzetten in de komen de jaren? En als dat zo is, is de regering-Trump dan een potentiële dreiging voor de multilaterale diplomatie en voor de VN zelf? En belangrijker nog, zullen andere grote machten zich aandienen om de leiding te nemen in een nieuwe wereldorde?

Norman Solomon, directeur van het Institute for Public Accuracy in Washington, zegt dat de Verenigde Naties in de huidige situatie grotendeels zijn overgeleverd aan de genade van de krachtigste lidstaten. Zeventig jaar na de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, worden de principes ervan vaak geschonden door de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad – de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, China en Rusland – en de regeringen van veel andere landen.

“Het is moeilijk te zien hoe de VN vooruitgang kunnen boeken als het gaat om de idealen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, zonder de landen uit te dagen die de VN domineren.”

Selectieve verontwaardiging over schendingen van mensenrechten door landen in rivaliserende blokken doet weinig voor bevolkingen wereldwijd, zegt Solomon, die ook coördinator is van de activistische groep RootsAction.org.

Existentiële bedreigingen

Hij wijst op twee problemen die met elkaar samenhangen en die het overleven van de mensheid volgens hem bedreigen: grootschalige economische ongelijkheid en ongebreideld militarisme onder leiding van de VS. “Er hangt een schaduw van nucleaire dreiging en klimaatverandering over ons allemaal. Die dreigingen worden aangejaagd door tekortkomingen in de democratie die het mogelijk maken dat oligarchen regeren en door grote winsten uit de wapenhandel en oorlogvoering.”

“Nu we te maken hebben met grote existentiële bedreigingen voor de mens en de planeet kunnen we alleen maar collectief optrekken in het algemeen belang”

De VN-lidstaten die schonere handen hebben dan de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad, lijken vaak routinematig geïntimideerd te worden door de machtigste regeringen, merkt hij op. “Toch is onze enige hoop gevestigd op de bereidheid van deze individuen, organisaties en landen om niet alleen de waarheid te spreken over macht, maar ook effectieve internationale coalities op te bouwen ter bescherming van de mensenrechten, democratie, het milieu en de vrede.”

Tijdens een toespraak afgelopen december, klaagde Guterres over de groei van unilateralisme en de afname van multilateralisme. Hij riep wereldleiders op tot hernieuwde betrokkenheid, met de Verenigde Naties als middelpunt.

“Nu we te maken hebben met grote existentiële bedreigingen voor de mens en de planeet –maar ook met grote kansen op gedeelde welvaart– kunnen we alleen maar collectief optrekken in het algemeen belang”, benadrukt hij. “Zo bouw je opnieuw vertrouwen op.”

Ondanks de chaos in de wereld, zijn er hoopvolle signalen, zegt Solomon. Hij wijst op drie positieve ontwikkelingen: de Eritrese vredesinitiatieven met buurlanden, de ondertekening van een vredesakkoord tussen de rivaliserende leiders in Zuid-Soedan en de topontmoetingen tussen de leiders van Noord-Korea, de VS en Zuid-Korea.

Invasie Irak

Stephen Zunes, hoogleraar politicologie aan de University of San Francisco, zegt dat het ultranationalisme, de verwerping van internationale wettelijke principes en multilaterale initiatieven door de regering-Trump zeker schadelijk is voor de VN en de internationale gemeenschap.

Een van de gevolgen is dat de VS niet meer zo serieus genomen worden als voorheen. Maar dat kan ook als een goede ontwikkeling worden gezien, zegt hij. Op een aantal terreinen hebben de VS positieve invloed gehad op de Verenigde Naties, maar op andere terreinen werden de basisprincipes van de internationale wetgeving en pogingen tot multilaterale diplomatie ondermijnd.

Hij noemt onder meer de invasie in 2003 in Irak, het frequente gebruik van vetorecht, de verwerping van bijna-unanieme beslissingen van het Internationaal Gerechtshof, aanvallen op VN-organen die oorlogsmisdaden documenteren en andere misdragingen door de VS en zijn bondgenoten, en de steun voor Israëlische en Marokkaanse bezettingen. “De Verenigde Staten zijn weggekomen met een buitenproportionele invloed op de VN sinds de oprichting.”

Nu de reputatie van de VS zich echter op een dieptepunt bevindt, kan dat ertoe leiden dat enkele andere landen meer leiderschap naar zich toetrekken en zo helpen een meer pluralistische wereldorde te creëren, zegt Zunes.

Hervorming VN

Trump zei afgelopen september tijdens een toespraak voor de Algemene Vergadering van de VN dat zijn vertrekkende ambassadeur bij de VN, Nikki Haley, een duidelijke hervormingsagenda had ingezet. Maar dat ondanks “herhaalde waarschuwingen geen actie was ondernomen.”

Dus, zei hij, hadden de VS het enige verantwoorde antwoord gegeven: “We hebben ons teruggetrokken uit de Mensenrechtenraad en komen niet terug voordat de hervorming daadwerkelijk is doorgevoerd.”

“Amerika wordt bestuurd door Amerikanen. We verwerpen de ideologie van globalisme en we omarmen de doctrine van patriottisme”

Om soortgelijke redenen, zei Trump, zullen de VS het Internationaal Strafhof niet erkennen. “Voor zover het Amerika aangaat, heeft het ICC geen jurisdictie, geen legitimiteit en geen autoriteit.”

Hij zei dat het ICC bijna universele jurisdictie claimt over burgers uit elk land, en daarmee alle gerechtelijke principes van rechtvaardigheid en eerlijke procesvoering schaadt. “Wij zullen onze soevereiniteit nooit overgeven aan een niet-gekozen, wereldwijde bureaucratie die we niet ter verantwoording kunnen roepen.”

“Amerika wordt bestuurd door Amerikanen. We verwerpen de ideologie van globalisme en we omarmen de doctrine van patriottisme”, zei Trump.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Nikki Haley

De Amerikaanse president stelde ook niet te zullen participeren in het Global Compact on Migration omdat “migratie niet geregeld moet worden door een internationaal orgaan dat niet ter verantwoording geroepen kan worden door de eigen burgers.”

Zijn nationalistische retoriek werd voorafgegaan door drastische bezuinigingen op de Amerikaanse financiering voor minstens twee VN-organisaties: het VN-Bevolkingsfonds (Unfpa) en het VN-bureau voor Palestijnse Vluchtelingen (Unrwa).

Tijdens een persconferentie over haar beslissing terug te treden als VN-ambassadeur, zei Haley afgelopen oktober dat tijdens haar aanstelling het Amerikaanse budget voor de VN met 1,3 miljard dollar was verlaagd. “Daardoor zijn de VN sterker geworden. We hebben de VN efficiënter gemaakt.”

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.